Quan sát bầu trời đêm là một trong những trò tiêu khiển lâu đời nhất trong văn hóa của loài người. Nó có khả năng quay trở lại tổ tiên đầu tiên của loài người, những người bắt đầu sử dụng bầu trời để điều hướng. Họ nhận thấy bối cảnh của các ngôi sao và lập biểu đồ về sự thay đổi của họ trong năm qua. Theo thời gian, họ bắt đầu kể chuyện về họ, sử dụng vẻ ngoài quen thuộc của một số mẫu để kể về các vị thần, nữ thần, anh hùng, công chúa và những con thú tuyệt vời.
Tại sao lại kể chuyện sao?
Trong thời hiện đại, mọi người có nhiều lựa chọn cho các hoạt động giải trí vào ban đêm cạnh tranh với sự say mê tự do của quá khứ. Vào những thời đó (đêm), mọi người không có sách, phim, truyền hình và Web để giải trí. Vì vậy, họ đã kể những câu chuyện, và cảm hứng tốt nhất là những gì họ thấy trên bầu trời. Mọi người cũng sử dụng bầu trời như một cuốn lịch, một khi họ nhận thấy mối tương quan giữa các ngôi sao trên bầu trời trong các thời điểm khác nhau trong năm và sự thay đổi của các mùa. Điều đó khiến họ xây dựng các đài quan sát và đền thờ hướng dẫn ngắm bầu trời của họ cho các mục đích nghi lễ.
Xem và kể chuyện về sao là các hoạt động ở nơi sinh ra của Thiên văn học. Đó là một sự khởi đầu đơn giản; người ta chú ý những ngôi sao trên bầu trời. Sau đó, họ đặt tên cho các ngôi sao. Họ nhận thấy các hình mẫu trong số những ngôi sao. Họ cũng nhìn thấy các vật thể di chuyển trên bối cảnh của các ngôi sao từ đêm này sang đêm khác và gọi chúng là những kẻ lang thang (sau này, nó được gọi là các hành tinh).
Khoa học thiên văn học đã phát triển qua nhiều thế kỷ khi các nhà khoa học tìm ra những vật thể khác nhau trên bầu trời và tìm hiểu thêm về chúng bằng cách nghiên cứu chúng qua kính viễn vọng và các dụng cụ khác. Thậm trí ngày nay, các nhà thiên văn học ở tất cả các cấp độ sử dụng một vài chòm sao và các mô hình sao được người xưa nhìn thấy. Đối với các chuyên gia, đó là một phần của cách “ánh xạ” bầu trời thành các khu vực dựa trên các chòm sao đó. Đối với tất cả các nhà quan sát bầu trời, những chòm sao này cung cấp một cách để có thể “dạo chơi” trên bầu trời. Ngoài ra, nhiều tên của các ngôi sao dựa trê các từ cổ, đặc biệt là từ tiếng Ả Rập.
Sự ra đời của các chòm sao
Bên cạnh việc nghiên cứu về sao, người xưa đã sử dụng tốt những ngôi sao mà họ nhìn thấy. Họ chơi vũ trụ “kết nối các dấu chấm” với các ngôi sao để tạo ra mô hình trông giống như động vật, các vị thần, nữ thần, và những anh hùng. Sau đó, họ tạo ra những câu chuyện về những ngôi sao này, gọi là các mô hình các ngôi sao, cũng được biết đến là các chòm sao – hay những đường viền chòm sao. Những câu chuyện là nền tảng của nhiều huyền thoại đã đến với chúng ta qua nhiều thế kỷ từ người Hy Lạp, La Mã, Polynesia, văn hóa Châu Á, Bộ lạc Châu Phi, người Mỹ bản địa và nhiều hơn nữa.
Các mô hình chòm sao và câu chuyện của chúng có từ hàng ngàn năm trước với các nền văn hóa khác nhau tồn tại trong thời đại đó. Ví dụ, các chòm sao Ursa Major và Ursa Minor, Big Bear và Little Bear, đã được sử dụng bởi các quần thể khác nhau trên thế giới để xác định những ngôi sao đó kể từ thời kỳ băng hà. Các chòm sao khác, chẳng hạn như Orion, đã được quan sát trên khắp thế giới và là nhân vật trong thần thoại của nhiều nền văn hóa. Orion được biết đến nhiều nhất từ truyền thuyết Hy Lạp.
Hầu hết các tên chúng ta sử dụng ngày nay đến từ Hy Lạp cổ đại hoặc Trung Đông, một di sản của việc học nâng cao mà các nền văn hóa đã có. Chúng cũng đóng một vai trò rất lớn trong việc điều hướng cho những người khám phá bề mặt và đại dương của Trái đất. Ngoài ra, các nhà điều hướng cần thiết và tạo ra các biểu đồ sao rộng lớn để giúp họ tìm đường đi khắp hành tinh.
Có các chòm sao khác nhau có thể nhìn thấy từ bán cầu bắc và nam. Một số có thể nhìn thấy từ cả hai. Những nhà du hành thường thấy rằng mình phải học toàn bộ các chòm sao mới khi họ mạo hiểm ở phía bắc hoặc phía nam từ bầu trời trên nóc nhà của họ.
Chòm sao vs Khoảnh sao
Hầu hết mọi người biết về Bắc Đẩu. Nó thực sự giống như một “cột mốc” trên bầu trời. Mặc dù nhiều người có thể nhận ra Bắc Đẩu, bảy ngôi sao đó không thực sự là một chòm sao. Chúng tạo thành cái được gọi là “asterism – khoảnh sao”. Bắc Đẩu thực sự là một phần của chòm sao Ursa Major. Tương tự như vậy, Little Dipper gần đó là một phần của Ursa Minor.
Mặt khác, “cột mốc” của chúng ta đối với miền nam, Southern Cross là một chòm sao thực sự có tên là Crux. Thanh dài của nó dường như hướng về khu vực thực tế của bầu trời nơi các điểm cực nam của Trái đất (còn gọi là Cực Nam).
Có 88 chòm sao chính thức ở Bắc bán cầu và Nam bán cầu của chúng ta. Tùy thuộc vào nơi mọi người sống, họ có thể có thể nhìn thấy hơn một nửa trong số đó trong suốt cả năm. Cách tốt nhất để tìm hiểu tất cả chúng là quan sát trong suốt cả năm và nghiên cứu các ngôi sao trong mỗi chòm sao. Điều đó giúp dễ dàng tìm kiếm các vật thể trên bầu trời sâu ẩn giấu giữa chúng.
Để tìm ra những chòm sao nào xuất hiện vào ban đêm, hầu hết các nhà quan sát đều sử dụng biểu đồ sao (chẳng hạn như tìm kiếm trực tuyến tại Sky&Telescope.com hoặc Astronomy.com hoặc trong nhiều cuốn sách thiên văn học. Những người khác sử dụng phần mềm hành tinh như Stellarium (Stellarium.org), ứng dụng trên các thiết bị di động của họ. Có nhiều ứng dụng và chương trình sẽ giúp các nhà quan sát tạo ra các biểu đồ sao hữu ích để họ quan sát.
Thông tin nhanh
- Chòm sao là nhóm các ngôi sao thành những hình thù quen thuộc.
- Có 88 chòm sao được công nhận chính thức.
- Nhiều nền văn hóa đã phát triển các nhân vật chòm sao của riêng họ.
- Các ngôi sao trong chòm sao thường không gần nhau. Sự sắp xếp của chúng là một thủ thuật theo quan điểm của chúng ta trên Trái đất.
Sources
- “International Astronomical Union.” IAU, www.iau.org/public/themes/constellations/.
- “The 88 Constellations of the Night Sky .” The Taurus Constellation | Learning the Night Sky, Go Astronomy, www.go-astronomy.com/constellations.htm.
- “What are Constellations”, www.astro.wisc.edu/~dolan/constellations/extra/constellations.html.
Nick Greene & Carolyn Collins Petersen
