Sao Neutron, Magnetars hay Sao Từ là những vật thể kỳ lạ, bí ẩn ngoài kia trong thiên hà. Chúng đã được nghiên cứu trong nhiều thập kỷ khi các nhà thiên văn học có được những thiết bị tốt hơn có khả năng quan sát chúng. Để đơn giản, bạn hãy nghĩ về một quả cầu neutron rắn đang rung chuyển, co lại với nhau chặt chẽ trong một không gian có kích thước bằng một thành phố.
Một lớp sao Neutron cụ thể rất hấp dẫn; chúng được gọi là “Magnetars”. Cái tên bắt nguồn từ những gì kiến trúc lên chúng: thiên thể có từ trường cực mạnh. Trong khi bản thân các sao Neutron bình thường có từ trường cực kỳ mạnh (10^12 Gauss). Những con mạnh nhất có thể lên tới nghìn tỷ Gauss! Để so sánh, cường độ từ trường của Mặt trời là khoảng 1 Gauss; cường độ trường trung bình trên Trái đất là 1/2 Gauss. (Gauss là đơn vị đo lường mà các nhà khoa học sử dụng để mô tả cường độ của từ trường.)
Quá trình tạo ra Sao Từ
Vậy, Sao từ hình thành như thế nào? Sao từ bắt đầu với một ngôi sao neutron. Chúng được tạo ra khi một ngôi sao lớn hết nhiên liệu hydro để đốt cháy trong lõi của nó. Cuối cùng, ngôi sao mất lớp bao bên ngoài và sụp đổ. Kết quả là một vụ nổ khủng khiếp được gọi là siêu tân tinh.
Trong thời kỳ siêu tân tinh, lõi của một ngôi sao siêu lớn bị nhồi nhét vào một quả bóng có chiều ngang chỉ khoảng 40 km (khoảng 25 dặm). Trong vụ nổ thảm khốc cuối cùng, lõi còn sụp đổ nhiều hơn, tạo thành một quả bóng cực kỳ dày đặc có đường kính khoảng 20 km hoặc 12 dặm.
Áp suất đáng kinh ngạc đó khiến các hạt nhân hydro hấp thụ các electron và giải phóng các hạt neutrino. Những gì còn lại sau khi lõi trải qua quá trình sụp đổ là một khối neutron (là thành phần của hạt nhân nguyên tử) với trọng lực cực cao và từ trường rất mạnh.
Để có được một nam châm, bạn cần các điều kiện hơi khác trong quá trình tan rã của lõi sao, điều này tạo ra lõi cuối cùng quay rất chậm, nhưng cũng có từ trường mạnh hơn nhiều.
Chúng ta có thể tìm thấy các Sao từ ở đâu?
Có một vài chục Sao từ đã biết đã được quan sát, và những Sao từ có thể có khác vẫn đang được nghiên cứu. Trong số những ngôi sao gần nhất là một ngôi sao được phát hiện trong một cụm sao cách chúng ta khoảng 16.000 năm ánh sáng. Cụm sao này được gọi là Westerlund 1, và nó chứa một số ngôi sao thuộc dãy chính lớn nhất trong vũ trụ. Một số trong số những ngôi sao khổng lồ này lớn đến mức bầu khí quyển của chúng có thể đạt tới quỹ đạo của Sao Thổ, và nhiều sao sáng như một triệu Mặt trời gộp lại.
Các ngôi sao trong cụm sao này khá đặc biệt. Với tất cả chúng đều có khối lượng gấp 30 đến 40 lần khối lượng của Mặt trời, nó cũng khiến cho cụm sao này khá trẻ. (Những ngôi sao có khối lượng lớn hơn sẽ già đi nhanh hơn.) Nhưng điều này cũng ngụ ý rằng những ngôi sao đã rời khỏi Dãy chính (Main sequence) chứa ít nhất 35 khối lượng Mặt Trời. Bản thân điều này không phải là một khám phá đáng ngạc nhiên, tuy nhiên việc phát hiện sau đó về một Sao từ ở giữa Westerlund 1 đã gây chấn động trong thế giới thiên văn học.
Thông thường, các sao neutron (Sao từ) hình thành khi một ngôi sao có khối lượng bằng 10 – 25 Mặt trời rời khỏi Dãy chính (Main sequence) và chết trong một siêu tân tinh lớn. Tuy nhiên, với tất cả các ngôi sao ở Westerlund 1 đều hình thành gần như cùng một lúc (và coi khối lượng là yếu tố then chốt trong tốc độ lão hóa) thì ngôi sao ban đầu phải lớn hơn 40 lần khối lượng Mặt Trời.
Không rõ tại sao ngôi sao này không sụp đổ thành một lỗ đen. Một khả năng là có lẽ Sao từ hình thành theo cách hoàn toàn khác với sao neutron bình thường. Có thể có một ngôi sao đồng hành tương tác với ngôi sao đang tiến hóa, khiến nó tiêu hao nhiều năng lượng quá sớm. Phần lớn khối lượng của vật thể có thể đã thoát ra ngoài, để lại quá ít để tiến hóa hoàn toàn thành một lỗ đen. Tuy nhiên, không có ngôi sao đồng hành nào được phát hiện thêm. Tất nhiên, ngôi sao đồng hành có thể đã bị phá hủy trong các tương tác năng lượng với tiền thân của Sao từ. Rõ ràng các nhà thiên văn học cần nghiên cứu những vật thể này để hiểu thêm về chúng và cách chúng hình thành.
Cường độ từ trường
Tuy nhiên, một Sao từ được sinh ra, từ trường cực kỳ mạnh mẽ của nó là đặc điểm xác định nhất của nó. Ngay cả ở khoảng cách 600 dặm từ một Sao từ, cường độ trường sẽ lớn đến mức xé nát các mô của con người theo đúng nghĩa đen. Nếu Sao từ lơ lửng giữa Trái đất và Mặt trăng, từ trường của nó sẽ đủ mạnh để nâng các vật kim loại như bút hoặc giấy ra khỏi túi của bạn và khử từ hoàn toàn tất cả các thẻ tín dụng trên Trái đất. Đó không phải là tất cả. Môi trường bức xạ xung quanh nó sẽ cực kỳ nguy hiểm. Những từ trường này mạnh đến mức gia tốc của các hạt dễ dàng tạo ra phát xạ tia X và photon tia gamma, ánh sáng có năng lượng cao nhất trong vũ trụ.
John P. Millis, Ph.D, Carolyn Collins Petersen
